(ἀπόσπασμα τῆς Ἐπιστολῆς τοῦ μητροπολίτου Πειραιῶς πρὸς τὸν οἰκουμενικὸ πατριάρχη κ. Βαρθολομαῖο) Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ, τοῦ ἁγίου Γενναδίου Σχολαρίου, τοῦ πρώτου μετὰ τὴν ἅλωσι Πατριάρχου, εἶναι οὐσιώδης. Ὁ ἅγιος Γεννάδιος, μπροστὰ στὶς ἰταμὲς παπικὲς ἀπαιτήσεις, καὶ γιὰ νὰ προλάβη νέα ἀποστασία στὴν πίστι, ἀναπτύσσει μεγάλη δραστηριότητα. Ἀπευθύνεται μὲ ἐπιστολὲς στὸν βασιλέα, στὸν μέγα δοῦκα Λουκᾶ Νοταρᾶ καὶ πρὸς τὸν λαό, γιὰ νὰ τοὺς ἐξηγήση ὅτι ἡ Πόλι μπορεῖ νὰ σωθῆ, χωρὶς τὴν προδοσία τῆς πίστεως, ὁπότε θὰ πρόκειται γιὰ διπλῆ σωτηρία, ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ ἀπὸ τοὺς Λατίνους. Ἀπαιτεῖται τόνωσι τοῦ φρονήματος τοῦ λαοῦ καὶ ὄχι μοιρολατρικὴ ἐγκαρτέρησι καὶ ἡττοπάθεια• ἐὰν χρειασθῆ, πρέπει νὰ εἶναι ἕτοιμοι καὶ τὴ ζωή τους ἀκόμη νὰ θυσιάσουν. Ὅσες φορὲς ἡ Πόλι ἐναπέθετε τὶς ἐλπίδες στὸ Θεὸ καὶ ὄχι σὲ δυσσεβεῖς συμμαχίες ἀνθρώπων ἐσῴζετο. Ὁ Θεὸς θὰ βοηθήση, ἐὰν καὶ οἱ πολῖτες συνεργήσουν στὴν ἄμυνα τῆς Πόλεως, ἂν προσφέρουν χρήματα, ἂν ἀδειάσουν τὰ βαλάντιά τους, ἂν προσφέρουν προσωπικὴ ἐργασία στὴν ἐνίσχυσι τῶν τειχῶν. Προδότης δὲν εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ἀποκρούει τὴν ἀμφίβολη καὶ μὲ ἐπαχθῆ ἀνταλλάγματα βοήθεια τῶν ξένων, ἀλλὰ αὐτὸς ποὺ δὲν πράττει ὅ,τι μπορεῖ γιὰ νὰ σώση τὴν πατρίδα. Κανένα ἔθνος δὲν θέλησε ποτὲ νὰ προδώση τὴν θρησκεία του, γιὰ νὰ εὐημερῆ• ἀντίθετα πολλὰ ἔθνη ἐγκατέλειψαν τὶς παλαιὲς θρησκευτικὲς δοξασίες, μέσα σὲ διωγμοὺς καὶ βασανιστήρια, γιὰ νὰ ἀσπασθοῦν τὴν ἀληθινὴ θρησκεία. Ὄχι μόνον δὲν ἀποθαρρύνει τὸ λαὸ καὶ δὲν συνιστᾶ μοιρολατρικὴ ἀντιμετώπισι τοῦ κινδύνου, ἀλλὰ γράφει πρὸς τὸν Λουκᾶ Νοταρᾶ, ὅτι οἱ ἡγέτες πρέπει νὰ ξυπνήσουν τὴν Πόλι, ποὺ φαίνεται ὅτι κοιμᾶται, ὅτι δὲν καταλαβαίνει τὸν κίνδυνο, τὸν ὁποῖο μποροῦν νὰ ἀποφύγουν μὲ θυσίες ὑλικές, ἀκόμη καὶ τῆς ζωῆς τους• οἱ περισσότεροι ὅμως νομίζουν ὅτι θὰ σωθοῦν χωρὶς θυσίες, γιατὶ πιστεύουν στὴ σκιὰ καὶ στὸ παραμύθι τῆς παπικῆς βοηθείας, ἀφοῦ προηγηθῆ ἡ προδοσία τῆς πίστεως. Ἡ μοναδικὴ αὐτὴ προφητικὴ φωνὴ δυστυχῶς δὲν εἰσακούσθηκε• στὶς 12 Δεκεμβρίου τοῦ 1452, στὸ ναὸ τῆς Ἁγίας Σοφίας ἐπικυρώθηκε ἡ ἕνωσι μὲ τὸ συλλείτουργο Ὀρθοδόξων καὶ Παπικῶν, στὸ ὁποῖο μνημονεύθηκαν ὁ πάπας Νικόλαος Ε΄ (ἐκπρόσωπος τοῦ πάπα ἦταν ὁ ἀποστάτης καὶ ἕτερος Βησσαρίων καρδινάλιος Ἰσίδωρος, πρώην Μητροπολίτης Κιέβου) καὶ ὁ ἐξόριστος στὴ Ρώμη λατινόφρων πατριάρχης Γρηγόριος Μάμας. Ἔτσι, δεκατρία ἔτη μετὰ τὴν ὑπογραφὴ τοῦ ἑνωτικοῦ ὅρου τῆς Φλωρεντίας ἐφαρμοζόταν στὴν πρᾶξι ἡ ἕνωσι σὲ λατρευτικὴ ἐκδήλωσι τῶν Ὀρθοδόξων. Πικραμένος ἀπὸ τὴν ἐξέλιξι αὐτὴ γράφει ὁ ἅγιος Γεννάδιος ἐπιστολὴ στὸν Δημήτριο Παλαιολόγο στὶς 25 Δεκεμβρίου τοῦ 1452, ὅπου ἐκθέτει τὰ γενόμενα, καὶ τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1453 θρηνεῖ σὲ σῳζόμενο ἔργο του «ἐπὶ τῇ δι᾿ ἐγκατάλειψιν τοῦ Θεοῦ ματαίᾳ καὶ ἀλόγῳ καὶ ἀσυνειδήτῳ καινοτομίᾳ τῆς πίστεως»46.
――――――――――――――――――――― 46. Πρωτοπρεσβύτερος ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΖΗΣΗΣ, «Ἡ ἅλωση τῆς Πόλης κατὰ τὸν Γεννάδιο Σχολάριο», Θεοδρομία Η2 (Ἀπρίλιος-Ἰούνιος 2006) 219-239. |